Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie

---

Historia

Kościół znany jako archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie, powszechnie nazywany „Farą”, jest najimponującą budowlą spośród siedmiu istniejących kościołów w Chełmnie. Ta świątynia służyła jako inspiracja dla budowniczych katedry w Królewcu.

Budowę kościoła rozpoczęto najprawdopodobniej w latach 1280-1320. W odróżnieniu od wielu innych ówczesnych obiektów sakralnych, proces jego wznoszenia przebiegał stosunkowo szybko, a projekt budowy uległ tylko nieznacznym modyfikacjom w trakcie realizacji.

Kościół został zbudowany w dwóch głównych etapach. Początkowo skonstruowano prezbiterium oraz północną nawę boczną (która na początku była niższa). W drugiej fazie zakończono budowę całego korpusu nawowego, w tym północnej wieży. Natomiast wieża po stronie południowej pozostała nieukończona. W kolejnych wiekach nie wprowadzono większych zmian, które mogłyby wpłynąć na gotycki styl świątyni oraz jej stylistyczną spójność. W 1560 roku natomiast dobudowano kaplicę Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej, z fundacji kasztelana chełmińskiego Jana Niemojewskiego i jego żony Katarzyny Kostczanki, co było pierwotnie kaplicą grobową Niemojewskich. Pod koniec XVII wieku dodano kaplicę Bożego Ciała oraz w 1706 roku kruchtę południową.

W latach 1659–1660 przeprowadzono częściowe odnowienie kościoła. W tym okresie powstał także barokowy wystrój kaplicy Bożego Ciała. Dodatkowo nad prezbiterium dobudowano sygnaturkę. W XIX wieku zrealizowano poważniejsze prace naprawcze, które dotyczyły murów nadszarpniętych zębem czasu, szczególnie najwyższej kondygnacji północnej wieży, uszkodzonej w 1724 roku.

Prace konserwatorskie po 2000 roku przyniosły znaczne efekty. W 2002 roku kompleksowo odnowiono kruchtę północną, a w latach 2003–2004 przeprowadzono renowację kaplicy oraz ołtarza Matki Bożej Bolesnej. W 2004 roku zaktualizowano lampy zwisające w łukach międzyfilarowych. Natomiast w 2006 roku przywrócono do pierwotnego stanu rzeźby Ukrzyżowania na wschodnim szczycie. W kolejnych latach, między 2007 a 2008 rokiem, odnowiono trakt komunikacyjny prowadzący na taras widokowy na wieży dzwonniczej, a także ławy dla wiernych i ołtarz z relikwiami św. Walentego. W 2012 roku odsłonięta została renesansowa płyta nagrobna z wizerunkiem dwóch postaci, która przez długi czas znajdowała się pod posadzką nawy głównej.

Architektura i wnętrze kościoła

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie jest doskonałym przykładem gotyckiej architektury, która wznosi podziw i zachwyt. To trójnawowa hala, wyraźnie oddzielona od prostokątnego prezbiterium, prezentuje ciekawe rozwiązania architektoniczne.

Fasada zachodnia została zaprojektowana jako symetryczna i dwu wieżowa, jednak wieża po stronie południowej pozostała niedokończona, co nadaje jej wyjątkowy charakter. Nawy boczne są przykryte dachami dwuspadowymi, a ich trójkątne szczyty widoczne w elewacjach bocznych stają się rozpoznawalnym elementem architektonicznym. Warto zwrócić uwagę na to oryginalne rozwiązanie, które znajdziemy także w Kolegiacie Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu.

Wnętrze kościoła zdobi niezwykle wartościowy gotycki wystrój rzeźbiarski, w skład którego wchodzą figury apostołów umieszczone przy filarach nawy głównej oraz zworniki sklepienne. Ponadto, ciekawe są także malowidła ścienne pochodzące z końca XIV wieku, w tym gotyckie przedstawienie św. Krzysztofa w nawie bocznej, które częściowo zakryte jest barokową wersją obrazu Boga.

Jednym z fascynujących elementów jest gotlandzka chrzcielnica o formach późnoromańskich, która została wykonana w latach 1350–1375. Warto także zwrócić uwagę na bogate nowożytne wyposażenie wnętrza, które przeważnie pochodzi z XVII i XVIII wieku. Szczególnie wyróżniają się epitafia z kolejnych stuleci, a wśród nich można znaleźć portret trumienny Marcina Kossendy z 1705 roku.

W kaplicy na przedłużeniu bocznej nawy północnej znajduje się sanktuarium MB Bolesnej, znane potocznie jako Chełmińska, z obrazem, który został koronowany na zgodę papieża Benedykta XIV 22 maja 1754 roku. Ołtarz tej kaplicy zdobi antependium oraz predella, w których umieszczono zespół srebrnych plakietek wotywnych z XVII i XVIII wieku. Oryginalny snycerski wystrój kaplicy Bożego Ciała, poświęconej Najświętszemu Sakramentowi, to dzieło elbląskie, którego datowanie obejmuje lata 1685–1695.

Na uwagę zasługuje również zespół gotyckich witraży, które pochodzą z wschodniego okna prezbiterium i datowane są na lata około 1370–1390. Witraże te, przeniesione z Chełmna do Muzeum Okręgowego w Toruniu w XIX wieku, są obecnie cennym skarbem kultury. Część z tych dzieł trafiła również do zamku w Malborku.

---

Oceń: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie

---