Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie

---

Historia

Klasztor cysterek, który powstał około 1266 roku, został ustanowiony z woli Bertolda z Czystego oraz jego żony Krystyny. Już w następnym roku, 1267, w odpowiedzi na prośbę biskupa chełmińskiego Fryderyka von Hausen, mistrza krajowego Ludwika von Baldensheim, burmistrz oraz rada miejska przyznały mniszkom cztery działki budowlane, wraz z bramą miejską. Dla zapewnienia utrzymania klasztoru przekazano mu liczne posiadłości wiejskie.

Ostatni dokument, który odnosi się do cysterek, został sporządzony w 1429 roku, natomiast pierwszy, w którym zakonnice określono jako benedyktynki, pochodzi z 1483 roku. W XVI wieku, w wyniku wpływów reformacyjnych, wspólnota ta doświadczała głębokiego kryzysu. Kryzys ten został zażegnany dzięki wstąpieniu do zakonu Magdaleny Mortęskiej w 1579 roku. Dzięki jej staraniom, klasztor stał się centralnym punktem tzw. kongregacji chełmińskiej, która obejmowała większość konwentów w Polsce.

W XVII wieku klasztor zarządzał 29 wsiami położonymi w okolicach Chełmna oraz Świecia, które zostały zniszczone podczas szwedzkiego najazdu w latach 1626–1629. Niestety, klasztor benedyktynek został zlikwidowany przez Prusaków w 1821 roku. Budynki klasztorne zostały przekazane zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia, które było związane z Chełmnem od 1694 roku.

Siostry Miłosierdzia prowadziły w tym miejscu szkołę do czasów Kulturkampfu, który miał miejsce w 1875 roku, oraz szpital. W 1863 roku klasztor stał się również siedzibą prowincji zakonnej oraz nowicjatu. Obecnie siostry kontynuują swoją misję, prowadząc dom opieki.

Architektura

Klasztor wpisuje się w dobrze zachowany kontekst historyczny, usytuowany w północno-zachodnim rogu Starego Miasta w Chełmnie. Jego położenie na skraju wysokiej skarpy pradoliny Wisły czyni go jednym z kluczowych elementów malowniczej panoramy miasta.

Dominującym punktem architektonicznym jest gotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Jest to ceglana budowla, która charakteryzuje się jednonawową konstrukcją oraz czterema przęsłami, a także pięciobocznie zamkniętą częścią prezbiterialną. Kościół został oszkarpowany, a jego zachodnią część wieńczy wysoki szczyt z wieżyczką, która datowana jest na początek XVI wieku.

Korpus tej świątyni ma dwie kondygnacje, co wynika z wbudowania dużej murowanej empory zakonnej. W jego wnętrzu można zauważyć sklepienie gwiaździste, natomiast niższa część pod emporą obsługiwana jest przez krzyżowe sklepienie, które opiera się na dwóch masywnych filarach. Uważa się, że budowa dolnej części obiektu została zakończona w latach 1310-1320, podczas gdy górnej – około 1330-1340.

Końcówkę budowy nadzorował warsztat stacjonujący przy lokalnej farze. W 1595 roku do prezbiterium dostawiono kaplicę grobową zakonnic od północy oraz kaplicę św. Michała od strony południowej. W zachowanej części północnego skrzydła klasztornego znajduje się tzw. Wieża Mestwina, która być może stanowi pozostałość po nieukończonej siedzibie krzyżackiej z trzeciej ćwierci XIII wieku.

W trakcie XVII wieku klasztor przeszedł gruntowną przebudowę, a w wieku XIX, w wyniku wielu przekształceń dostosowujących jego przestrzeń do nowego zgromadzenia, wzniesiono neogotyckie skrzydło południowe z charakterystyczną, wysoką wieżą, której budowę zakończono w latach 1897-1899.

Wyposażenie

Płyta nagrobna Arnolda Lischorena, mieszczanina, który zmarł w 1275 roku, jest jednym z najstarszych przykładów rzeźby na Pomorzu i przybyła do Chełmna z Flandrii. Nie można pominąć również zworników sklepiennych, które powstały przed połową XIV wieku, a także malowideł ściennych na emporze zakonnej, związanych z cyklem Pieśni nad pieśniami. Ten mistyczny cykl ikonograficzny jest unikalny w skali europejskiej i był badany m.in. przez prof. Jeffrey’a Hamburgera.

Interesującym obiektem jest figura Chrystusa w grobie, przedstawiająca Ukrzyżowanego z ruchomymi ramionami, pochodząca z przełomu XIV wieku. Przypuszcza się, że została przeniesiona z kościoła franciszkanów. Warto również zwrócić uwagę na organy, które pochodzą z czasów ksieni Mortęskiej, a ich prospekt został namalowany przez Jana Krügera w 1619 roku. Krüger jest także autorem portretów dobrodziejów zakonu, co podkreśla jego wkład w lokalną kulturę.

W rodzimym wyposażeniu zabytków znajdują się także manierystyczne stalle z 1595 roku oraz intarsjowana ambona, datowana na lata 1596-1597. Kolejnymi cennymi elementami są kamienne epitafium zakonne z1599 roku oraz portal południowy świątyni, zbudowany w 1619 roku. W połowie XVII wieku pojawiły się wyjątkowe obrazy, takie jak MB Bolesna (Pieta) oraz malowana na blasze Madonna z Dzieciątkiem. Wizerunek matki Mortęskiej z 1658 roku jest również istotnym elementem tego wyjątkowego wyposażenia.

Ważnym świadectwem snycerki chełmińskiej są ołtarz główny oraz dwa boczne, które powstały w początkowych latach XVIII wieku. Dodatkowe dwa ołtarze zostały wykonane w połowie tego samego wieku. Na ołtarzu św. Wincentego znajdują się relikwie bł. Jana Łobdowczyka, które zostały przeniesione z kościoła franciszkanów. Z tego miejsca pochodzi także obraz św. Antoniego, który niegdyś otaczany był szczególnym kultem.

---

Oceń: Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie

---